Psychoanaliza to zapoczątkowana przez Zygmunta Freuda metoda poznawania wnętrza człowieka oraz jego leczenia, której celem jest również wyjaśnianie rozmaitych zjawisk i zachowań społecznych oraz kulturowych. Sama nazwa metody wywodzi się z współpracy Freuda z Breuerem i nawiązuje do „Króla Edypa” Sofoklesa, tragedii określanej mianem „tragicznej analizy”.
Psychoanaliza odkrywa i bada nieświadome dla człowieka, ale zachodzące w nim konflikty wewnętrzne, motywacje jego zachowań, znaczenie objawów… Jej celem jest zintegrowane poszczególnych części psychiki danej osoby. Opiera się o teorię zakładającą istnienie nieświadomego życia psychicznego, wprowadzoną do psychologii. Freud wraz ze współbadaczami zaczął stosować tzw. metodę swobodnych skojarzeń, łącząc ją z modelem trzech instancji psyche, z teorią dynamiki popędowej (teorią rozkoszy) itp.
Kluczowe pojęcia związane z psychoanalizą
Jest teorią nie do końca jednolitą – istnieje bowiem wiele szkół psychoanalitycznych, wszystkie jednak odwołują się do pojęciowego rdzenia, zaproponowanego właśnie przez Freuda. Są to więc:
1. Podział ludzkiej psyche na:
– świadomość,
– przedświadomość,
– nieświadomość.
2. Model trzech funkcji, czyli instancji, do których zaliczamy:
– ID – naturalne popędy i instynkty,
– EGO – informacje swiadome, odzwierciedlające nasze poglądy,
– SUPEREGO – ideały i normy moralne.
3. Dwie zasady procesu psychicznego, rządzące relacjami panującymi pomiędzy id, ego oraz superego, czyli:
– zasada rozkoszy,
– zasada rzeczywistości.
4. Teoria popędów, czyli znajdujących się w naszej psychice podrzeb podstawowych, zwiazanych z pojęciami źródła, celu, siły i przedmiotu popędu. Najważniejszymi popędami wyodrębnionymi przez Freuda są popęd libido (Eros) i popęd destrukcji (Tanatos).
5. Teoria rozwoju indywiduum ludzkiego, związana z założeniem, że osobowość człowieka rozwija się przez całe życie i wiąże się z wczesnymi fazami rozwoju – jeżeli w którejś z nich dojdzie do zaburzenia, może to zadecydować o specyficznym charakterze całej osobowości danego człowieka. Tutaj pojawiają się takie pojęcia, jak kompleks Edypa czy kompleks Elektry.
6. Teoria traumatyczna, związana z założeniem, że w etiologii nerwic i innych schorzeń psychicznych istotną rolę odgrywają traumy z przeszłości, a także inne podobne czynniki.
7. Próba zlikwidowania złudzeń panujących w życiu człowieka, uświadomienie treści psychicznych, które z jakiegoś powodu zostały wyparte do nieświadomości.
Wybitni psychoanalitycy
Do przedstawicieli psychoanalityków pierwszego pokolenia, o których warto pamiętać, należą Zygmunt Freud, Karl Abraham, Alfred Adler, Siegfried Bernfeld, Helene Deutsch, Paul Federn, Otto Fenichel, Sándor Ferenczi, Ernest Jones, Carl Gustav Jung, Sandor Rado, Otto Rank, Theodor Reik, Wilhelm Reich, z późniejszych warto wspomnieć takie nazwiska jak: Heinz Hartmann, Anna Freud, Margaret Mahler, Donald Woods Winnicott, Michael Balint, Jean Laplanche, Steve Abadie-Rosier, Erich Fromm czy Daniel Stern.
W Polsce do wybitnych psychoanalityków należą m.in. Ludwik Jekels, Maurycy Bornsztajn i Gustaw Bychowski, a po II wojnie światowej Jan Malewski, Michał Łapiński i Zbigniew Sokolik.